سبک زندگی چیست؟چگونه سبک زندگی سالمی داشته باشیم؟

سبک زندگی یکی از اصطلاحات مهم قابل استفاده توسط روان شناسان است.

طی دهه های اخیر اصطلاح سبک زندگی (lifestyle) به یکی از اصطلاحات رایج در کتاب ها، مقاله ها، رسانه ها و حتی گفتگوهای روزمره تبدیل شده است.

در این مقاله قصد داریم به اهمیت سبک زندگی و شناخت سبک زندگی سالم بپردازیم.

سبک زندگی چیست؟

سبک زندگی، رفتارهای عادی روزمره هستند؛ به عبارتی سبک زندگی، راه و روش گوناگون زندگی فردی و اجتماعی است که هر فرد برای خود یک سبک زندگی ایجاد کرده است .
هر یک از تصمیمات ریز و درشتی که یک فرد روزانه می گیرد مثل اینکه چه بپوشد، چه بخورد و چگونه رفتار کند و…سبک زندگی او را شکل می دهد.

مجموعه رفتار، اعمال و احساسات افراد، سبک زندگی آنها را تشکیل می دهد.

سبک زندگی را می توان: الگویی از کنش اجتماعی تمیز دهنده افراد و گروه های اجتماعی از یکدیگر تعریف کرد.
سبک زندگی همچنین نتیجه انتخاب ها و گزینش های هر فرد برای حیات خویش است.
مفهوم سبک زندگی، مفهومی تولید پذیر و بازتولید پذیر است و این انعطاف بسیار بالا، نکته ای بسیار مهم در کارآمدی سبک زندگی است.
سبک زندگی می تواند به یک دانش بسیار مهم در مدیریت اجتماعی تبدیل شود، یعنی سبک زندگی یک ابزار برای مدیریت اجتماعی محسوب می شود که در صورت تدوین درست سبک زندگی، دیگر به ابزارهای سخت مدیریت اجتماعی نیازی نخواهد بود و حتی جایگزین بسیاری از منازعات سخت در تاریخ خواهد شد. (به نقل از حسین مهدی زاده)

ویژگی های سبک زندگی

سبک زندگی، ترکیب دو واژه سبک و زندگی نیست (style of life) بلکه lifestyle واژه ای مستقل و اصطلاحی مشخص در علوم اجتماعی است.
راهی برای تحقق اهداف و برخورد با چالش های زندگی است.
شامل الگوهای رفتاری و عادات مثل ورزش کردن، درس خواندن، به دست آوردن یک شغل عالی را دربردارد. همچنین شامل الگوهای فکری مثل داشتن افکار مثبت است.
غیرقابل تغییر است و در بیشتر مواقع قابل پیش بینی است.
شیوه ثابت و منحصر به فرد هر کسی است.
هر چند سبک زندگی، مختص هر فرد است اما خلاقیت ها و انتخاب های شخص در کنار اجتماعی که در آن زندگی می کند نیز اهمیت دارد.
با فرهنگ و روش زندگی متفاوت است و این دو در مقایسه با سبک زندگی، مفاهیم عام تری هستند.
بین عقیده و رفتار پیوند برقرار می کند زیرا به باور بعضی، سبک زندگی تجلی عقاید و اندیشه های مردم در رفتار آنان است.
همزمان هم به وحدت و هم به کثرت اشاره دارد به این معنی که بین افراد دارای سبک زندگی مشترک، وحدت ایجاد می کند و آنها را از سایر افراد متمایز می کند.

سبک زندگی از نظر آدلر

اصطلاح سبک زندگی، اولین بار توسط روان شناسی به نام آلفرد آدلر استفاده شد.

آدلر معتقد است که انسان، الگوی منحصر به فردی از خصوصیات، رفتارها و عادت ها را پرورش می دهد که آدلر آن را سبک زندگی نامید. از نظر آدلر، هرکاری که انجام می دهیم به وسیله سبک زندگی منحصر به فرد ما شکل می گیرد و تعیین می شود.

درواقع سبک زندگی تعیین می کند که به کدام جنبه های محیط توجه کنیم یا آنها را نادیده بگیریم و چه نگرش هایی داشته باشیم.
آدلر معتقد است سبک زندگی در ۴ یا ۵سالگی آنچنان محکم شکل می گیرد که بعدا تغییر دادن آن مشکل است.

انواع سبک زندگی از دیدگاه آدلر

سلطه گر یا حکمران: این افراد آگاهی اجتماعی کمی دارند و بدون توجه کردن به دیگران، رفتار می کنند. نوع افراطی این افراد به دیگران حمله می کنند و آزارگر، بزهکار یا جامعه ستیز می شوند. نوع کمتر خطرناک این افراد، الکلی یا معتاد به مواد مخدر می شوند یا خودکشی می کنند.

گیرنده: رایج ترین سبک زندگی است. این افراد توقع دارند که دیگران اسباب رضایت او باشند و بنابراین به دیگران وابسته می شوند.

اجتنابی(دوری جو): این افراد برای روبه رو شدن با مشکلات زندگی، هیچ تلاشی نمی کنند و با اجتناب کردن از مشکلات، از هرگونه احتمال شکست دوری می کنند.

افراد دارای این سه سبک زندگی، برای مقابله کردن با مشکلات زندگی روزمره، آمادگی ندارند و قادر به همکاری با دیگران نیستند.

سودمند اجتماعی(مفید به حال جامعه): افراد دارای این سبک زندگی با دیگران همکاری می کنند و مطابق نیازهای آنها عمل می کنند. این افراد در چارچوب کاملا رشدیافته علاقه اجتماعی، با مشکلات مقابله می کنند.

سبک زندگی سالم

سبک زندگی سالم، مجموعه ای از انتخاب های مثبت افراد در درون محدوده های ساختاری(سن، جنس، وضعیت تاهل و پایگاه اقتصادی اجتماعی و …)است.

سبک زندگی سالم شامل اشکال خودانتخابی مثل انتخاب های ویژه در غذا، لباس، ظاهر، اتوموبیل، تصمیم گیری درباره مصرف غذا، بستن کمربند ایمنی، بهداشت فردی و … است.

با استفاده از تعریف who می توان گفت: سبک زندگی سالم، راهی است برای داشتن زندگی سالم .

یک سبک زندگی سالم می تواند در سه بعد درون افراد، محیط های اجتماعی آنها و رابطه بین افراد و محیط های اجتماعی آنان در نظر گرفته شود. بیشتر تعاریف جدید شیوه زندگی، تاثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی و محیطی بر شیوه زندگی را مورد توجه قرار داده اند.

از نظر کاکرهام در انتخاب سبک زندگی مثبت و منفی، خانواده هایی که از آگاهی بیشتری برخوردارند انتخاب های سالم تر و منابع بیشتر در حمایت از تصمیم گیری های خود دارند اما برعکس خانواده های دارای آگاهی اجتماعی پایین تر، فشارهای اقتصادی اجتماعی ببشتری در انتخاب هایشان احساس می کنند و انتخاب های در دسترس کمتری در اختیار دارند.

سلامت انسان و استحکام نهاد خانواده، مستلزم ارتقای سبک زندگی سالم بر مبنای آگاهی است. مطالعات انجام شده حاکی از آن است که بین سلامت و سبک زندگی افراد در خانواده، ارتباط و همبستگی وجود دارد، بسیاری از مشکلات روانی امروزی مانند افسردگی، اختلالات روانی، اعتیاد و … با دگرگونی های سبک زندگی در نهاد خانواده ارتباط دارد.

سبک زندگی سالم افراد با مجموعه تصمیم های گرفته شده توسط آنها‌ مترادف است. این تصمیمات بر سلامت افراد تاثیر می گذارد و کم یا زیاد تحت کنترل آنها است و اینجا واژه ای به نام “انتخاب” مطرح می شود.

انتخاب سبک زندگی سالم یا ناسالم

واژه سبک زندگی سالم ناشی از این ایده است که الگوی روزانه افراد می تواند به عنوان سالم یا غیرسالم مورد داوری قرارگیرد. زندگی سالم، زندگی متعادلی است که در آن، فرد به طور آگاهانه رفتارهای سالم را انتخاب می کند و سبک زندگی ناسالم، زندگی است که فرد، رفتارهای ناسالم را انتخاب می کند؛

به این معنا که افراد به شیوه ای زندگی می کنند که می دانند سالم نیست اما می خواهند به نیازهای اصلی و فوری خود پاسخ بدهند. به منظور مقابله با انتخاب سبک زندگی غیرسالم باید عوامل محیطی موثر در زندگی آنها، درک و تغییر داده شوند تا انتخاب گزینه های سالم تر امکان پذیر گردد.
قانع کردن مردم به اینکه سلامتی که معادل سبک زندگی سالم است یک ثروت است و ایجاد انگیزه به منظور ادامه زندگی سالم، فرایندی پیچیده است. سلامتی چیزی است که تا از دستش ندهیم قدرش را نمی دانیم.

سلامت، ریشه در تعامل پیچیده افراد با عوامل ساختاری (مثل آموزش و اشتغال) عوامل اجتماعی و عوامل فرهنگی( مثل باور همسالان) دارد که به صورت عوامل حفاظتی خاص دیده می شوند.

مهم ترین موانع رعایت سبک زندگی سالم شامل نحوه تعریف و پذیرش مفهوم آن و نیز توان افراد (به ویژه اقشار با وضعیت اقتصادی و اجتماعی پایین) برای رعایت یک سبک زندگی سالم است.

در واقع می توان گفت سبک زندگی افراد، محصول ترکیبی از انتخاب ها، شانس ها و منابع در اختیار آنها می باشد.

فرصت ها و محدودیت های سبک زندگی سالم

فرصت ها و محدودیت های انتخاب سبک زندگی بسیار متفاوتند. اغلب افراد مایل به انتخاب گزینه های سالم هستند اما گزینه های انتخاب بسیاری از آنها محدود است که باید گزینه های سالم در دسترس را افزایش داد.

همچنین در انتخاب گزینه های سالم موجود عواملی مانند آموزش، روابط بین فردی، هویت اجتماعی، هویت فردیت، توانایی های جسمی و روانی، موقعیت اجتماعی و جغرافیایی، اهداف نهایی، منابع مالی و بسیاری از عوامل دیگر موثر هستند.

انتخاب اجباری گزینه های غیرسالم: مردم اغلب با توجه به فرهنگ و هنجارهای اجتماعی خود و براساس شرایط اقتصادی، دست به انتخاب می زنند؛ یعنی بسیاری از افراد برای رفع نیازهای چندگانه و رقابتی فردی و خانوادگی خود مجبورند دست به انتخاب هایی بزنند که گاهی سلامت آنها را کاهش می دهد یا آن را در معرض خطر قرار می دهد.

برای مثال کارگری که مشغول نصب داربست فلزی در ارتفاع زیاد است با مخاطرات این کار آشناست اما برای امرار معاش راه دیگری ندارد.

عوامل تعیین کننده سبک زندگی سالم

انتخاب سبک زندگی سالم، رفتاری اتفاقی و مستقل از ساختار و بافت جامعه نیست بلکه متاثر از آن است.

5 عامل تعیین کننده مهم انتخاب سبک زندگی سالم شامل موارد زیر است:

مهارت ها و صلاحیت های فردی
استرس
فرهنگ
روابط بین فردی و اجتماعی
احساس کنترل زندگی

همچنین عواملی مانند مجاورت فرد با عوامل خطر، میزان انعطاف پذیری اجتماعی و استعداد ژنتیکی آنها باعث تجربه درجه های گوناگونی از سلامت و خطر می شود مثل پیشنهاد کشیدن سیگار از سمت دوستان

تاثیر هنجارهای اجتماعی بر سبک زندگی سالم: رفتار اعضای یک جامعه و حتی مقاومت آنها در برابر انجام رفتاری هنجار به درجات متفاوتی، فرهنگ و ارزش های آن جامعه را منعکس می کند مثل اینکه در جامعه یا فرهنگی، کشیدن قلیان رایج باشد.

اهمیت انتخاب سبک زندگی سالم

سبک زندگی مردم، عامل موثر مهمی در تعیین سلامت جسمی، روانی، عاطفی، روحی، اجتماعی و تندرستی آنان است. عادت های غیر سالم مردم موجب ایجاد مخاطرات بهداشتی خودخواسته برای آنها می شود و وقتی که این رفتارهای غیرسالم باعث بیماری یا مرگ آنها می شود می توان سبک زندگی فرد قربانی مرگ یا بیماری را عامل مرگ او دانست. واقعیت این است که بیماری هزینه بر است، بخش قابل ملاحظه ای از منابع خانواده ها و کشور برای بهبود بیماری و رهایی از مشکلات سلامت هزینه می شود.

برای داشتن سبک زندگی سالم موارد زیر باید رعایت شود:

تغذیه در سبک زندگی سالم

غذاها از مواد مغذی شامل کربوهیدرات ها، پروتئین ها، چربی ها، ویتامین ها، مواد معدنی و آب تشکیل شده اند که همه برای حفظ سلامت بدن مهم هستند. این مواد کم و بیش در همه غذاها وجود دارند.

کربوهیدرات ها، مواد مغذی ای هستند که انرژی مورد نیاز برای تداوم فعالیت روزانه طبیعی ما را تامین می کند.
پروتئین ها بعد از آب، فراوان ترین مواد در بدن انسان هستند. اجزای اصلی تقریبا همه سلول ها، پروتئین است.

چربی ها قسمتی از گروه بزرگ تر مولکول هایی به نام لیپیدها و منبعی از انرژی مورد نیاز بدن هستند که سوء برداشت های زیادی درمورد آن ها وجود دارد. برخی افراد فکر می کنند که همه چربی ها بد هستند و باید از آنها دوری کرد اما برخی چربی ها درواقع برای عملکرد بدن لازم هستند.

تغذیه صحیح یعنی رعایت دو اصل تعادل و تنوع در برنامه غذایی روزانه. بهترین راه اطمینان از تعادل و تنوع در غذای روزانه، استفاده از هرم غذایی است که بر ۶ گروه اصلی غذایی اشاره دارد: «گروه نان و غلات » «گروه میوه ها» «گروه سبزی ها » «گروه شیر و لبنیات» «گروه گوشت و تخم مرغ ،حبوبات و مغزها»

مواد غذایی هر گروه دارای ارزش غذایی تقریبا یکسان است و می توان از یکی به جای دیگری استفاده کرد.

قرار گرفتن مواد غذایی در بالای هرم که کمترین حجم را در هرم اشغال می کند به این معنی است که افراد بزرگسال باید از این دسته از مواد غذایی کمتر مصرف کنند(مانند قند ها و چربی ها).

هر چه از بالای هرم به سمت پایین نزدیک می شویم حجمی که گروه های غذایی به خود اختصاص می دهند بیشتر می شود که به این معنی است که مقدار مصرف روزانه این دسته از مواد غذایی باید بیشتر باشد.

نکته: چربی ها وشیرینی ها جزء گروه متفرقه محسوب می شوند و باید به مقدار کم مصرف شوند.

کلید های اصلی در یک رژیم غذایی سالم

▪️خوردن مقادیر صحیح مواد غذایی با توجه به میزان فعالیت.
▪️خوردن مواد غذایی متنوع به منظور داشتن یک رژیم غذایی متعادل.
▪️وعده های غذایی را بر پایه مواد غذایی نشاسته ای (گروه نان و غلات) تنظیم می کنیم.
▪️مقادیر زیادی میوه و سبزیجات مصرف کنیم.
▪️ماهی بیشتری در هفته مصرف کنیم.
▪️مصرف اسیدهای چرب اشباع و قند و شکر را کاهش دهیم.
▪️سعی کنیم نمک کمتری مصرف کنیم ولی همان مقدار را هم از نمک یددار استفاده کنیم. این مقدار برای بزرگسالان بیشتر از ۶ گرم در روز نباشد.
▪️فعال باشیم و سعی کنیم وزن مطلوب داشته باشیم.
▪️آب زیاد بنوشیم.
▪️خوردن صبحانه را فراموش نکنیم.
▪️به خاطر داشته باشیم که از خوردن غذا لذت ببریم.

انجام فعالیت جسمانی

چگونه فعالیت جسمانی بر سلامت اثر می گذارد؟

۱. به کنترل وزن کمک می کند.
۲. احساس اضطراب و افسردگی را کاهش می دهد و از بین می برد.
۳. به ساخت و دوام استخوان ها، عضلات و مفاصل سالم کمک می کند.
۴. خطر ابتلا به ۳علت مهم مرگ یعنی بیماری قلبی، سکته مغزی و سرطان را کاهش می دهد.
۵. کنترل یا پیشگیری از بیماری ها
۶. بهبود وضعیت خواب و افزایش انرژی

پرهیز از کشیدن سیگار

نیکوتین، یک ماده اعتیاد آور
سیگار، یکی از تهدید کننده های جدی سلامت است که سالانه، میلیون ها نفر را در سطح جهان به کام مرگ می کشد.

عوارض کشیدن سیگار:

▪️ظهور نشانه های ترک با توقف مصرف نیکوتین
▪️وابستگی به نیکوتین
▪️افزایش برخی سرطان ها در آنها
▪️افزایش بیماری های غیر سرطانی دهان
▪️افزایش خطر بیماری های قلبی عروقی

رعایت بهداشت فردی

بهداشت فردی شامل موارد زیر است:

- بهداشت خواب
- بهداشت چشم و گوش
- بهداشت پوست و مو
- بهداشت دهان و دندان

خواب، یک احیاء کننده عالی

استراحت و خواب کافی برای حفظ و ارتقای سلامت جسمی و روانی، حفظ و ارتقای توان ذهنی و رشد و تکامل مطلوب، ضرورت دارد. درواقع بدن با استراحت و خواب کافی می تواند خود را بازسازی و توانمند کند. خواب باعث احیای مغز می شود‌. همچنین باعث پاک شدن جزئیات کم اهمیت روزانه از مغز ما می شود و ما را برای یک روز جدید آماده می کند.

بهداشت چشم:

برای داشتن بینایی مطلوب، معاینه منظم چشم ها، شناسایی و رفع مشکلات چشمی، آشنایی با عوارض چشمی و مراقبت مداوم از چشم ها ضروری است.
انواع عیوب چشم ها عبارتند از: نزدیک بینی، دوربینی، آستیگماتیسم و پیرچشمی

بهداشت گوش:

مراقبت از سلامت گوش ها، یکی از لوازم حفظ سلامت عمومی است. گوش سه بخش دارد: گوش خارجی، گوش میانی، گوش داخلی

چند توصیه در رعایت بهداشت گوش:

گوش خارجی را باید به طور مرتب با یک پارچه پاکیزه و نرم تمیز کرد.
هرگز نباید اجسام خارجی را وارد گوش کرد.
اگر عفونتی در گوش وجود داشته باشد، خاراندن و استفاده از گوش پاک کن باعث تشدید عفونت می شود، بهترین کار مراجعه به پزشک است.
افراد باید از شنوایی خود محافظت کنند. به عنوان مثال، می توانند از قرارگرفتن در معرض سر وصدای زیاد و موسیقی های گوش خراش در وسایل نقلیه یا در کنسرت ها یا از طریق هدفون، پرهیز کنند.

بهداشت پوست و مو

رعایت موارد زیر پیشنهاد می شود:
در زمینه مراقبت از مو از محصولی استفاده کنیم که سازگاری مطلوبی با مو داشته باشد.
موارد درست شست و شو مو را رعایت کنیم.
در زمینه مراقبت از پوست، از ضد آفتاب استفاده کنیم.
قرار گرفتن در معرض نور خورشید برای تولید ویتامینD در بدن ضرورت دارد اما در این کار افراط نشود زیرا باعث آفتاب سوختگی می شود.

مهارت های زندگی

زندگی خوب به کسب مهارت ها و توانایی های ویژه ای نیاز دارد. هر انسانی حق دارد و به عبارتی موظف است این مهارت ها را بیاموزد. یکی از راه های پیشگیری از بروز مشکلات روانی و رفتاری، ارتقای ظرفیت روان شناختی افراد است که از طریق آموزش مهارت های زندگی، جامه عمل می پوشد. این مهارت ها شامل: