مطالعه چیست؟ چگونه مطالعه موفق داشته باشیم؟

مطالعه چیست؟

مطالعه فرآیند پویایی است که با هدف خاصی توسط شخص انجام می‌گیرد و شخص در طی این فرآیند اندیشه ها و آنچه نویسنده می‌خواهد بگوید را درک می‌کند.
مطالعه دارای سطوح مختلفی است. بسیاری از ما تنها از سطوح اولیه آن استفاده می کنیم.
همچنین لازم است بگوییم امروزه مطالعه یک مهارت لازم است. با توجه به حجم بالا اطلاعات و نیاز به کسب هر چه سریع تر و با کیفیت اطلاعات لازم است بدانیم که چگونه مطالعه کنیم.

امروزه علاوه بر اینکه مطالعه می تواند یک تفریح سالم باشد یک امر ضروری برای پیشرفت و توانمند سازی خودمان است.

برای کسب مهارت مطالعه لازم است که شیوه های غلط و صحیح مطالعه را بدانیم و مجموعه نکاتی را رعایت کنیم که در ادامه به آن ها می‌پردازیم.

شیوه های غلط مطالعه:

آیا تا کنون به شیوه مطالعه خود فکر کرده اید؟
احتمالا تا کنون افرادی را دیده اید که با وجود اینکه میگویند کاملا مطالب را خوانده اند اما موقع امتحان و یا آزمون نمی توانند به خوبی عمل کنند و یا به سرعت مطالب را فراموش می کنند.

اکثر این مشکلات به علت نداشتن شیوه صحیح مطالعه است که به وجود می آیند. و در صورتی که بتوانیم شیوه مطالعه خود را اصلاح کنیم بسیاری از مشکلات حل می‌شوند.
در ادامه به چند شیوه غلط برنامه ریزی می پردازیم:

1. مطالعه یکپارچه: در این شیوه شخص بدون استراحت و به صورت مداوم شروع به خواندن مطالب می کند. شخص بدون اینکه موضوع را تغییر دهد یا بین تایم های مطالعه وقفه ایجاد کند شروع به مطالعه مطالب می‌کند.
به طور مثال شخصی که تمام یک روز را به مطالعه یک کتاب درسی اختصاص میدهد.
در واقع ذهن انسان فقط زمان مشخصی میتواند بر روی یک موضوع تمرکز کند. و بعد از آن نیاز به استراحت و تغییر موضوع دارد.
برای همین مطالعه پشت سر هم و بدون مکث بازدهی ندارد.
2. مطالعه روزنامه وار: در بعضی از روش های مطالعه، خواندن روزنامه وار جزئ مراحل اولیه مطالعه است. اما مطالعه روزنامه وار به تنهایی جزئ روش های غیر اصولی و رد شده است به خاطر این موضع که مغز انسان برای ثبت اطلاعات در حافظه نیاز دارد که بتواند مطالب را سازمان دهد اما در روش روزنامه وار فقط چشم ها از روی مطالب رد می‌شود و عمل ذخیره اطلاعات صورت نمی گیرد.
3. روش گزینشی: در این روش که اکثرا شب امتحان موقع استفاده قرار می‌گیرد شخص تنها قسمت هایی را که حس می‌کند اهمیت دارد می‌خواند. اما این کم بودن اطلاعات درک مطالب را سخت می‌کند. و بسیاری از مطالب در صورتی که خیلی خلاصه شوند قابل فهم نیستند.
روش گزینشی به تنهایی فرد را دچار مشکل میکند اما اگر به اندازه استفاده شود مفید است.
4. روش برجسته سازی: در این روش شخص به کمک مداد و انواع خودکار ها و رنگ ها شروع به برجسته کردن نکات مهم میکند این کار نیز اگر بیش از حد باشد تمرکز و تمیز کردن مطالب را سخت می کند هایلایت کردن تنها به اندازه کم و در حد مشخص کردن کلمات کلیدی و جملات خیلی مهم کافی است.
5. حاشیه نویسی: در این روش مطالعه شخص بعد مطالعه هر صفحه خلاصه مطالب آن صفحه را در کناره های آن صفحه می نویسد. این کار نیز باعث شلوغی مطالب و مشکل در نظم دهی و سازمان دهی را ایجاد می‌کند. اما می‌توان در حد چند کلمه برداشت کلی خود را از بعضی از صفحات را حاشیه نویسی کنید.
6. مطالعه کوتاه و پراکنده: در این شیوه شخص به سرعت موضوعات و مطالب را تغییر می دهد و تایم‌های خواندن کوتاه و تایم های استراحت زیادی را دارد. همین مسئله باعث میشود ذهن زمان لازم و کافی برای به یاد سپاری مطالب را نداشته باشد.

فرآیند ثبت مطالب در ذهن چگونه است؟

در این جا نمیخواهیم بیش از به ساختار مغز بپردازیم و به زبان ساده فرآیند یادگیری را مطرح می کنیم:
حافظه انسان از سه بخش حسی، کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم میشود.
مطالب اول وارد بخش حسی میشوند با با تمرکز و توجه وارد حافظه کوتاه میشوند و با رمزگردانی و تکرار وارد حافظه بلند مدت میشود.
سعی ما این است که اطلاعات را وارد حافظه بلند مدت کنیم. برای این کار لازم است که بدانیم ذهن انسان برای ثبت اطلاعات باید به آنها معنی بدهد و آن ها را با بقیه مطالبی که یادگرفته ایم پیوند دهد. باید بتواند آن ها را سازمان دهد و در جای درست خود قرار دهد.
شیوه مطالعه درست شیوه ای است که بتواند به مطالب معنا بدهد و جای ان مطلب را در ذهن تشخیص دهد تا به خوبی ثبت شود.
به بیان دیگر هدف حفظ کردن مطالب نیست به طور مثال وقتی میخواهیم آدرس مکانی را یاد بگیریم و یا به حافظه بسپاریم به مسائلی مانند اسم یک مغازه خاص، شماره ای خاص، نماد خاص یا فاصله مکان مورد نظر از جاهایی که می‌شناسیم و موارد این چنینی دقت می‌کنیم.
در مورد مطالعه نیز وقتی میخواهیم مطلبی را به طور مثال درباره یک نظریه روانشناسی بخوانیم لازم است که اولا معنا آن نظریه را درک کنیم، بتوانیم آن را با دیگر نظریاتی که می دانیم مقایسه کنیم و نقاط مشترک و اختلاف آن ها را درک کنیم و بتوانیم طرز فکر نظریه پرداز را درک کنیم.

با توجه به آنچه گفته شد لازم است شیوه مطالعه ما یک روش فعال باشد که ذهن را درگیر کرده تا بتوانیم مطالب را به درستی به حافظه بسپاریم.

برای این کار به نکات زیر توجه داشته باشید:

نکات مطالعه موفق:

1. تمرکز داشتن: همان گونه که گفته شد برای داشتن مطالعه موفق لازم است با تمرکز مطالب را به حافظه وارد کنیم.
2. محیط مناسب : بودن در محیط سالم و آماده برای به بهبود مطالعه بسیار کمک می‌کند.
3. شیوه صحیح برنامه ریزی: لازم است که زمان مطالعه به خوبی مشخص شود تایم های بسیار طولانی یا خیلی کوتاه یادگیری خوب را مختل می سازند.
4. همزمان چند کار را انجام ندهیم.
5. تصویر سازی کنیم: در این روش باید مطالب را در ذهن خود به تصویر بکشید به طور مثال وقتی در حال خواندن تمثیل غار افلاطون هستین میتوانید فضای غار و اتفاقات را در ذهن خود بازسازی کنید.
6. نقشه ذهنی: در نقشه ذهنی شما مطالب را به صورت یک نقشه به هم مرتبط رسم می‌کنید. به طور مثال وقتی دارید درباره ساختار مغز مطالعه می کنید.

مغز را در وسط صفحه نوشته و سپس از از آن بخش های نیمه چپ و راست را از ان جدا میکنیم سپس نیمه های چپ و راست را به بخش های کوچک تر تقسیم می‌کنیم و همین مراحل را ادامه می‌دهیم تا تمام مطالب وارد نقشه شود.
این کار باعث می‌شود ذهن بتواند مطالب را به صورت سازمان یافته ذخیره کند.
7. مطالب گذشته و آن چه در حال مطالعه آن هستیم را به هم ارتباط دهیم تا بهتر در حافظه بمانند.
8. مرور: برای اینکه بتوانی مطالب را در حافظه نگهداریم لازم است که مطالب را مرور کنیم.
9. خلاصه نویسی: بهترین شکل خلاصه نویسی این است که عنوان را بنویسیم و سپس هرآنچه را که خوانده ایم به زبان خود بازگردانیم و به صورت خلاصه به حدی که در حد متن اول نشود بنویسیم.

همچنین میتوانیم از کلید واژه ها استفاده کنیم به طور مثال وقتی از کلید واژه علاقه اجتماعی استفاده میکنیم به سرعت یاد نظریه آدلر و مباحث مربوط به آن می‌افتیم.
10. خواندن روزنامه وار یا چشمی: قبل از مطالعه اصلی باعث می‌شود که ذهن آماده مطالعه شود.
11. طرح پرسش: همان گونه که گفتیم یکی از هدف های مطالعه پاسخ به سوالات است. ما می‌توانیم عناوین مطلب را به صورت سوال مطرح کنیم وقتی که شروع به خواندن مطلب می‌کنیم ذهن آن مطالب را به عنوان پاسخ سوال ما ثبت می‌کند.
12. حفظ کردن را کنار بگذارید و سعی کنید آنچه می‌خوانید را درک کنید.
13. هر روز زمانی برای خواندن مشخص کنید: لازم است که مطالعه تبدیل به عادت شود پس هر روز تایمی را به مطالعه اختصاص دهید.
14. هدف داشتن: لازم است که برای مطالعه خود هدف خاصی را دنبال کنید و بدانید که برای چه مطالعه می‌کنید.
15. از چند حواس موقع خواندن استفاده کنید: همزمان با مطالعه به کمک مداد یا انگشت کلمات را موقع خواندن دنبال کنیم و یا زیر لب خیلی آهسته متن را بخوانیم. همچنین می‌توانیم از دست ها استفاده کنیم و روی هوا یا میز نقشه ذهنی مطالب را ترسیم کنیم.
16. مطالعه خود را به تصاویر ربط دهید: به طور مثال اگر در حال مطالعه راجب یک شخص خاص مثلا هیتلر هستین حتما تصویر او را در کنار مطالب داشته باشید.
17. تند خوانی را بیاموزید.
18. نکته طلایی: آنچه می‌خوانید را آموزش دهید: بیشترین میزان یادگیری مطالب زمانی است که آنچه را که یاد می‌گیریم به دیگران آموزش دهیم این کار باعث می‌شود که مطالب به خوبی مرور شوند و بخش‌هایی را که در زمان خواندن برای ما خیلی واضح نبوده اند را بهتر یاد بگیریم.
19. درباره آموخته های خود با دیگران بحث و مباحثه کنید.
20. به عملکرد بدن خود آگاه باشین: و بهترین زمان ها را خود انتخاب کنید و موانع مطالعه خود را شناسایی کنید.
21. درگیر روش های غیر معمول مطالعه مانند مطالعه با موزیک یا مطالعه در شب و … نشوید.

بهترین زمان های مرور مطالب:

برای مرور مطالب بهتر است که از یک الگوی ثابت و استاندارد شده استفاده کنیم طبق این الگو مراحل مرور به شکل زیر خواهد بود:
1. اولین مرور یک روز پس از مطالعه
2. مرور دوم ده روز بعد از مرور اول مطالب
3. مرور سوم حدود یک ماه بعد از مرور دوم
4. مرور چهارم بعد از چهار ماه از مرور سوم
5. و مرور پنج یک سال بعد از مرور چهارم خواهد بود.
لازم است که توجه کنید مرور مطالب فقط بر روی مطالب اصلی متمرکز است و لازم نیست تمامی مطالب را دوباره بخوانید و نهایتا ده دقیقه تا 15 دقیقه طول خواهد کشید.

در هر تایم چقدر مطالعه کنیم:

به طور کلی میتوان هر ساعت را به چهار تایم کوچک 15 دقیقه ای تقسیم کرد. تایم های مطالعه را نیز بر روی همین 15 دقیقه ها تایین می کنند.

به طور مثال 45 دقیقه مطالعه و 15 دقیقه استراحت و یا 90 دقیقه مطالعه و 30 دقیقه استراحت بهترین بازه زمانی 45 دقیقه مطالعه و 15 دقیقه استراحت است اما با توجه به شناختی که از خود دارید می‌توانید تایم خواندن و استراحت خود را طبق همین الگو شخصی سازی کنید.

قانون 80/20 برای یادداشت برداری: طبق این قانون 20 درصد مطالب اصل مطالب است و 80 درصد باقی مانده فرعی است و موقع خلاصه نویسی هدف همان 20 درصد است.

روش مطالعه PQ6R

• PREVIEW: خواندن اجمالی و پیش خوانی: روزنامه وار خواندن متن قبل از مطالعه اصلی. در این مرحله به عناوین، خلاصه فصل و مقدمه، حروف پررنگ و عنوان های فرعی و تصاویر توجه می‌شود.
• QUESTION: پرسیدن سوال های جدی درباره متنی که می‌خواهیم بخوانیم و کشف جواب های آن در طول مطالعه. سوال ها را میتوان از روی موضوع فصل عناوین و جملات برجسته طرح نماییم و برای آنکه فراموش نکنیم بر روی یک کاغذ بنویسید.
• READ: در این مرحله سه کار اصلی صورت می‌گیرد:

1. سازمان دادن: در این مرحله سعی می‌کنیم ساختار فکری نویسنده را درک نماییم و بتوانیم ساختار متن را درک کنیم که شامل اندیشه اصلی متن، نکات اساسی متن که شامل تعریف ها، نکات برجسته و… میشود و جزئیات شامل تصاویر و مواردی می‌شود که به درک بهتر متن کمک میکند.
2. حاشیه نویسی و علامت گذاری: باید تنها نکات مهم متن و برداشت شخصی حاشیه نویسی شود، و تنها مطالب مهم را علامت گذاری کنیم.
3. خلاصه کردن: خلاصه کردن مطالب به زبان خواننده که شامل موضوعات اصلی و بیان نکات مهم و روابط اصلی است.

• RECORD: ثبت کردن: در این مرحله هر آنچه را که از متن آموخته‌اید و متوجه شدید را بر روی کاغذ می آورید.
• REFLECT: تفکر عمیق: قضاوت کردن درباره درستی، اعتبار یا ارزش مطالب بر اساس ملاک ها و معیار های صحیح است. در این گام ما آنچه را که با دقت خوانده ایم برسی می‌کنیم و به قضاوت مطالب با دانسته های قبلی می‌پردازیم.
• REVIEW: بازنگری: در این مرحله باز به متن اصلی برمیگردم و دوباره مطالبی را که متوجه نشده ایم و اشکالاتی که داشته ایم را بررسی کنیم.
• RECITE: بازگو کردن: مطالب را برای خود بازگو کنید. تصور کنید که یک معلم هستین و برای دانش آموزان خود مطالب توضیح دهید.
• REVISE: مرور کردن: مطالب خوانده شده را طبق توضیحات بالا مرور کنید.

گروه های مطالعه:

در صورتی که نمی توانید به تنهایی درس بخوانید یا امکانات مطالعه را ندارید می توانید به گروه های مطالعه بپیوندید و یا گروه مطالعاتی خود را تشکیل دهید.
لازم به ذکر است که قوانین مطالعه گروهی با خوانش فردی به یک شکل است و لازم است که قبل از شروع گروه قوانین مشخص شود.
زمان دقیق تایم های مطالعاتی، زمان استراحت و زمان مباحثه باید مشخص شده و همه افراد به قوانین گروه پایبند باشند.