خلاصه کتاب درمان مبتنی بر تعامل والد-کودک (PCIT)

درمان تعاملی والد-کودک (PCIT) یک درمان مبتنی بر شواهد برای کودکان خردسال مبتلا به اختلالات عاطفی و رفتاری است که بر بهبود کیفیت رابطه والد-کودک و تغییر الگوهای تعامل والد-کودک تأکید دارد. PCIT برای کمک به والدین در یادگیری مهارت های فرزندپروری مثبت طراحی شده است، مانند نحوه ارائه تحسین موثر، تعیین محدودیت ها و استفاده از استراتژی های انضباطی مناسب. همچنین به کودکان کمک می کند یاد بگیرند که چگونه احساسات و رفتارهای خود را بهتر تنظیم کنند. مشخص شده است که PCIT در درمان انواع اختلالات دوران کودکی، از جمله اختلال نافرمانی مقابله ای، اختلال بیش فعالی کمبود توجه (ADHD)، اختلالات اضطرابی و افسردگی موثر است.

این درمان بیشتر برای کودکان ۲ تا ۷ سال مناسب است.

مرحله اول که به عنوان مرحله تعامل هدایت شده از کودک (CDI) شناخته می شود، بر آموزش والدین تمرکز دارد که چگونه به رفتارهای مثبت کودک خود پاسخ دهند و چگونه رفتارهای منفی کودک خود را به طور موثر مدیریت کنند. مرحله دوم که به عنوان فاز تعامل مستقیم والدین (PDI) شناخته می‌شود، بر آموزش والدین تمرکز دارد که چگونه ساختار و تنظیم محدودیت‌ها را ارائه دهند و در عین حال رابطه گرم و صمیمی و پروش‌دهنده خود را با فرزندشان حفظ کنند.

دیدگاه PCIT نسبت به بازی

بازی به تنظیم عواطف منفی کودک و کاهش استرس کمک می‌کند.
بازی به متابولیسم رویداد‌های مهم زندگی کمک می‌کند.
بازی خلاقیت کودک را رشد می‌دهد
بازی باعث همدلی بیشتر والدین و کودک و رشد ذهنی کودک می‌شود.

در بازی درمانی یک فرد متخصص وجود دارد که به افراد کمک می‌کند تا آگاهی شان از خودشان افزایش پیدا کند.

ما در زمان بازی می‌خواهیم کودک بداند که مستقل است و محدودیت و قضاوتی اتفاق نمی‌افتد.

در این نوع بازی درمانی ما از والدین می‌خواهیم هر روز حداقل ۵ دقیقه با کودک بازی کنند. (این به دلیل این است که والدین بهانه‌ای برای نداشتن وقت برای بازی نداشته باشند!) همچنین برای کاهش احتمال رفتار‌های منفی، کاهش خستگی، تقلیل انرژی، و حس این که کودک متوجه می‌شود والدین برای او وقت می‌گذارند.

نکته: باید بدانید که بازی درمانی مشروط به خوب یا بد بازی کردن، انجام دادن یا ندادن یک‌سری از وظایف و …. نیست!

مهارت‌های پرهیزی والدین در هنگام بازی درمانی:

سوال نکنید.
به بچه دستور ندهید.
از بچه انتقاد و سرزنش نکنید.

کودکانی که خیلی مورد سوال پرسیدن، سرزنش کردن و دستور دادن واقع می‌شوند، کم کم به این نتیجه می‌رسند که نمی‌توانند تمام مواردی که از آن‌ها خواسته می‌شوند را انجام دهند، بنابراین سعی در نافرمانی می‌کنند.

مهارت‌های ((انجام دادنی)) والدین در بازی درمانی (PRIDE)

تمجید کردن ( به صورت تحسین عنوان‌دار و خیلی ریز و جزئی و همراه با دلیل!) = بهت افتخار می‌کنم که با این که شکست خوردی نا‌امید نشدی و باز هم داری تلاش می‌کنی!
بازتاب دادن (منعکس کردن آنچه که فرد نشان می‌دهد!) = بازتاب باید به صورت خبری باشد نه سوالی – عبارت‌های بازتابی هم کودک را به بیشتر حرف زدن ترغیب می‌کند و هم این که این پیام را به کودک می‌دهد که ارزشمند است و مورد توجه والدین واقع شده است.
پیروی کردن (یعنی درست است که والد با کودک بازی می‌کند، اما هدایت کننده‌ی اصلی بازی، کودک است.) = با این کار خود ابرازی و اعتماد به نفس کودک افزایش پیدا می کند.
توصیف کردن (این که والدین یاد بگیرند لحظه به لحظه‌ی بازی کردن فرزند خود را توصیف کنند!) = توصیف مناسب باعث رشد هوش هیجانی کودک، دامنه‌ی واژگان، افزایش توجه و تمرکز کودک در هنگام بازی و آموزش مفاهیم و… می‌شود.
اشتیاق و علاقه‌مندی (یعنی کودک بفهمد والدین از بازی کردن با او لذت می برند!) = این کار باعث افزایش اعتماد به نفش و احساس ارزشمندی کودک می‌شود.

مهارت‌های ((تکمیلی)) والدین در بازی درمانی

استفاده از توجه راهبردی = منتظر رفتار پسندیده کودک باشیم و سپس آن را تحسین کنیم. (از این که انقدر محکم و زیبا حرف میزنی خشنودم!، میشه به منم یاد بدی اینجوری مثل تو حرف بزنم؟)
نادیده گرفتن انتخابی = یعنی رفتار‌های منفی کودک که خواستار توجه طلبی او است را نادیده می‌گیریم. وقتی رفتار‌های منفی را نادیده می‌گیریم احتمال انجام مجدد آن‌ها کاهش می‌یابد. (نادیده گرفتن باید تا زمانی که کودک برخی رفتار های مثبت را از خودش نشان می‌دهد، ادامه پیدا کند.

در نادیده گرفتن انتخابی به کودک می‌آموزیم که چه کار‌هایی را نکند ولی در سرمشق‌سازی به کودک یاد می‌دهید که چه کارهایی را بکند.

نکاتی کیفی که در زمان بازی درمانی باید به آن‌ها توجه شود:

نزدیکی فیزیکی
ارتباط چشمی
توجه به رفتار‌هایی اجتماعی که از کودک سر می‌زند.

انواع مشکلات و بدرفتاری‌های کودک

نافرمانی (یعنی کودک از کاری که به او گفتیم انجام دهد امتناع کند.)
از هم گسیختگی (یعنی کودک کار‌هایی را که به او گفتیم انجام ندهد را، انجام دهد.)

قاعده‌ی‌های دستور دادن

مستقیم باشد.
فقط یک دستور بدهید بعد از انجام آن کودک را با پیامد آن مواجه کنید (اگر رفتار را انجام داد تمجید عنوان دار بدهید.) بعد از آن می توانید دستور دوم را بدهید.
دستورات را به صورت کاملا مشخص به کودک بدهید.
از دادن دستورات کلی پرهیز کنید.
دستورات را با لحن طبیعی بیان کنید.
والدین قرار است الگوی مناسبی برای فرزند خود باشند پس مودبانه دستور دهید و از کلمات لطفا -خواهشا و … استفاده کنید.
دادن حق انتخاب به بچه با توجه به سطح رشد کودک باید باشد.
دستورات مهم که دارای پیامد هستند باید با لحن مشخص و خاص گفته شوند.
دستورات باید به صورت مثبت بیان شوند.

وقتی والد دستور می دهد کودک دو جور رفتار می کند:

به رفتار منفی ادامه می دهند.
به حرف والد گوش می دهد.اگر کودک به حرف و دستور ما گوش داد از او تمجید عنوان دار می کنیم، در غیر این صورت محروم‌سازی و بی‌توجهی از جانب والد انجام می‌شود.

محرومیت در درمان PCIT

محرومیت در این درمان، تکنیکی است که برای کمک به کودکان برای یادگیری کنترل رفتارشان استفاده می‌شود. این نوع از محرومیت شامل حذف موقت دسترسی به برخی از امتیازات یا فعالیت‌هایی است که کودک از آن‌ها لذت می‌برد؛ مانند بازی با اسباب‌بازی‌ها، تماشای تلویزیون یا بیرون رفتن. این تکنیک زمانی استفاده می‌شود که کودک در کنترل رفتار خود مشکل دارد و باید یاد بگرید که چگونه این کار را انجام دهد. هدف از محرومیت این است که به کودک بیاموزیم که باید قوانین را رعایت کند و برای دریافت پاداش رفتار مناسبی داشته باشد.

در دوران محرومیت، درمانگر دستور العمل‌ها و انتظارات روشنی را برای کودک ارائه می‌دهد و رفتار او را به دقت زیر نظر خواهد گرفت. اگر کودک از قوانین پیروی کند، با دسترسی به امتیاز یا فعالیتی که سلب شده است، پاداش دریافت می‌کند. در غیر این صورت، تا زمانی که رفتار مناسبی از خود نشان ندهند، به محرومیت ادامه خواهند داد.

یکی از شرایط محروم سازی استاندار استفاده از صندلی مناسب است. این صندلی باید در مکانی قرار بگیرد که ایمنی لازم را داشته باشد و در جایی مثل جلوب ویترین و … نباشد.(باید جایی باشد که بچه احساس امنیت دهد و کودک نترسد و جای مفرحی هم نباشد. ) در بهترین حالت صندلی محروم سازی بهتر است رو به روی یک دیوار خنثی و امت قرار بگیرد و اگر این شرایط جور نبود آن را فراهم کنید.صندلی مورد استفاده بلید محکم باشد و جوری نباشد که با بدخلقی های کودک واژگون شود‌‌.

زمان محروم سازی با توجه به سن کودک تعیین می شود. (معمولا ۳ دقیقه)اگر کودک تکانشگری داشته باشد همین ۳ دقیقه هم برای او دشوار است.

چرا محروم سازی را به عنوان پیامد این روش انتخاب می‌کنیم؟

محرومیت باعث می‌شود نتواند توجه بگیرد.
محروم سازی می تواند در لحظه رخ دهد.(بین رفتار و پیامد نباید فاصله باشد تا تاثیرش بیشتر شود.)
از رفتار تکانشی والدین هنگامی که به ستوه آمده اند جلوگیری می کند‌.
کودک را خشمگین تر نمی کند.
به والدین یاد می‌دهد که چگونه با کودک رفتار کنند.

هشدار‌های محروم سازی:

۱- باید به شکل اصولی انجام شود. ۲- تغییر مد نظر باید برای کودک قابل پیش بینی باشد. ۳- می‌خواهیم همه چیز تحت کنترل والد باشد .۴- والد باید با صدا و لحن خنثی حرف بزند. ۵-هشدار باید کامل باشد و نباید قطع شود. ۶- خود هشدار برای کودک پیامد منفی است. ۷- هشدار نباید تهدید گونه باشد. ۸- والد نباید هشداری دهد که بعد‌ا آن آماده‌ی محروم‌سازی نباشد (اگر هشدار بدهد اما محروم نکند کودک دیگر چیزی را جدی نمی‌گیرد.) ۹-هشدار باید یک پیمان قطعی تلقی شود نه یک تهدید بی اساس و تو خالی و غیر هدفمند.

روند زمان فرمان برداری کودک بعد از دستور و پیامد گذاری:

بعد از پایان زمان بازی به کودک می گوییم فلانی کار را بکن که دو حالت پیش می آید: ۱- یا به حرف گوش می‌کند که در این صورت تمجید عنوان‌دار می‌کنیم .۲-کودک تبعیت نمی‌کند در اینجا والد می‌گوید چون به حرفم گوش ندادی باید روی صندلی محروم سازی بشینی و بعد از نشستن کودک یر روی صندلی از او دور می‌شوید و به کودک بگویید تا زمانی که بهت نگفتم همانجا بمان و بعد از گذشت ۳ دقیقه و بعد از ۵ ثانیه که کودک آرام بود والد به کودک می‌گوید آیا آماده‌ای از دستور اولیه تبعیت کنی؟ اگر گفت بله والد تصدیق می‌کند و دستور بعدی را می دهد ولی اگر گفت نه، والد دوباره می‌گوید که ۳ دقیقه روی صندلی بشیند و دوباره همان روند تکرار می‌شود تا زمانی که کودک آماده‌ی فرمان‌برداری شود.

PCIT برای کودکان بزرگتر (سنین ۷ تا ۱۰ سال)

این درمان را می‌توان برای کودکان تا سنین ۱۰ سال نیز تطبیق داد. روش چک کردن انفرادی والد با کودک در جلسات هفتگی گنجانده می‌شود. همینطور قالب درمان مثل کودکان ۲ تا ۷ سال است منتها محتوا و مهارت‌های والدین طوری ارزیابی و جهت‌دهی می‌شوند که از نظر رشد برای کودکان بزرگتر مناسب باشند.

فواید PCIT

بهبود روابط والد و فرزند: PCIT به والدین کمک می کند تا رابطه مثبت و ایمن تری با فرزند خود ایجاد کنند که می تواند منجر به بهبود ارتباطات و رفتار بهتر شود.

بهبود رفتار کودک: مشخص شده است که PCIT رفتارهای مخرب در کودکان را کاهش می‌دهد، مانند پرخاشگری، سرکشی و عدم انطباق.

بهبود مهارت‌های فرزندپروری: PCIT به والدین می‌آموزد که چگونه با ارائه مهارت‌ها و استراتژی‌های خاص برای مدیریت رفتار فرزندشان در تربیت فرزندشان مؤثرتر عمل کنند.

بهبود عملکرد خانواده: PCIT به خانواده ها کمک می کند تا منسجم تر شوند و از یکدیگر حمایت کنند، که می تواند منجر به بهبود مهارت های ارتباطی و حل مسئله شود.

افزایش عزت نفس: PCIT به کودکان کمک می کند تا در روابط خود با والدین خود احساس امنیت بیشتری کنند که می تواند منجر به افزایش عزت نفس و بهبود مهارت های اجتماعی شود.

پروتکل و روش اجرای درمان مبتنی بر تعامل والد – فرزند

درمان تعاملی والد-کودک (PCIT) یک برنامه درمانی مبتنی بر شواهد است که برای بهبود رابطه والد-کودک و کاهش رفتارهای مخرب در کودکان خردسال طراحی شده است. این روش بر اساس اصول اصلاح رفتار است و بر آموزش به والدین، نحوه استفاده از تکنیک های تقویت مثبت و انضباط موثر، تمرکز دارد.

پروتکل برای PCIT از دو مرحله تشکیل شده است: مرحله تعامل هدایت شده توسط کودک (CDI) و مرحله تعامل هدایت شده والدین (PDI). در طول CDI، به والدین آموزش داده می شود که چگونه از تقویت مثبت برای افزایش رفتارهای مطلوب در فرزندشان استفاده کنند. این فرآیند شامل تحسین، پاداش و توجه به رفتارهای مناسب است. همچنین به والدین آموزش داده می‌شود که چگونه رفتارهای نادرست جزئی را نادیده بگیرند یا آن‌ها را به روشی مثبت تغییر دهند. برای مثال، اگر کودکی اسباب‌بازی را پرتاب کند، ممکن است والدین این رفتار را نادیده بگیرند یا با گفتن «به‌جای آن بیایید با این اسباب‌بازی بازی کنیم»، روش را تغییر دهند.

در طول PDI، به والدین آموزش داده می‌شود که چگونه از تکنیک‌های انضباطی مؤثر مانند زمان استراحت و پیامدهای منطقی استفاده کنند. همچنین به والدین آموزش داده می شود که چگونه انتظارات روشنی از رفتار فرزند خود داشته باشند و در صورت برآورده نشدن آن انتظارات، پیامدهای ثابتی را ارائه دهند. به عنوان مثال، اگر کودکی دستورالعمل‌ها را دنبال نکند، والدین ممکن است به او فرصت استراحت بدهند یا امتیازی را تا زمانی که درخواست را انجام دهند از بین ببرند (مثلا نگذارند تلویزیون ببیند).

PCIT معمولاً در ۸ جلسه‌ی ۴۵ دقیقه‌ای تا یک ساعته اجرا می‌شود. در طول هر جلسه، والدین با استفاده از مهارت‌هایی که با فرزندشان آموخته‌اند، تحت هدایت یک درمانگر آموزش دیده که بازخورد و پشتیبانی را در طول فرآیند ارائه می‌کند، تمریناتی را انجام می‌دهند.

تکنیک‌های PCIT

تعامل هدایت شده توسط کودک (CDI): این تکنیک والدین را تشویق می کند تا با کودک خود به شیوه ای طبیعی و کودک محور تعامل کنند. والدین تشویق می شوند که از تقویت مثبت استفاده کنند و رفتار مناسب را تحسین کنند.

تعامل هدایت‌شده توسط والدین (PDI): این تکنیک بر آموزش والدین تمرکز دارد؛ که چگونه رفتار فرزندشان را از طریق نشانه‌های کلامی و غیرکلامی مدیریت کنند. به والدین آموزش داده می‌شود که چگونه محدودیت ها را تعیین کنند، ساختار ارائه دهند و پیامدهای مناسب برای رفتار نادرستشان را ارائه دهند.

کوچینگ: این تکنیک شامل آموزش به والدین می شود که چگونه با ارائه راهنمایی و حمایت به شیوه ای بدون قضاوت، مربی موثری برای فرزندشان باشند. هدف کوچینگ کمک به والدین است که درک بهتری از نیازها و احساسات فرزندشان و همچنین نحوه واکنش مناسب در شرایط سخت ایجاد کنند.

حل مسئله: این تکنیک بر آموزش به والدین تمرکز دارد که چگونه مشکلاتی را که باعث ایجاد استرس یا درگیری بین آن‌ها و فرزندشان می شود، شناسایی کنند و سپس با همکاری فرزندشان راه حل هایی ارائه دهند که برای دو طرف سودمند باشد.

بازی درمانی: این تکنیک شامل استفاده از فعالیت های بازی به عنوان راهی برای ابراز وجود والدین و کودکان در یک محیط امن و در عین حال یادگیری مهارت های جدید مانند ارتباط، حل مسئله و تنظیم هیجانی است.

درمان مبتنی بر تعامل والد-کودک برای چه کسانی مفید است؟

PCIT (درمان تعامل والد-کودک) نوعی درمان است که هم برای والدین و هم برای کودکان مفید است. این برنامه برای کمک به والدین طراحی شده است که یاد بگیرند چگونه با فرزندان خود تعامل بهتری داشته باشند و همچنین به کودکان یاد می دهد که چگونه احساسات و رفتار خود را بهتر مدیریت کنند. نمونه هایی از افرادی که می توانند از PCIT بهره مند شوند عبارتند از:

والدینی که با مدیریت رفتار یا احساسات فرزندشان مشکل دارند.
کودکانی که در مدیریت احساسات یا رفتار خود مشکل دارند، مانند کودکان مبتلا به ADHD، اختلال طیف اوتیسم یا سایر مسائل رفتاری.
خانواده هایی که طلاق یا جدایی را پشت سر می گذارند و برای عبور از این گذار به کمک نیاز دارند.
والدینی که برای ایجاد یک رابطه قوی با فرزند خود تلاش می کنند.

نتیجه

درمان تعامل والد-کودک (PCIT) یک درمان مبتنی بر شواهد است که توسط دکتر توماس مک نیل و لیندا کیگین در دهه 1970 میلادی به وجود آمد. این رویکرد، یک مداخله کوتاه مدت و متمرکز بر خانواده است که برای کمک به والدین در بهبود روابط خود با فرزندان و مدیریت رفتارهای چالش برانگیز آن‌ها طراحی شده است. PCIT مبتنی بر اصول رفتارگرایی است که بر اهمیت تقویت مثبت و انتظارات روشن در شکل دادن به رفتار تأکید دارد.

هدف PCIT کمک به والدین است که یاد بگیرند چگونه رفتار فرزندان خود را به طور مؤثر مدیریت کنند و در عین حال بتوانند پیوند والدی-کودکی را تقویت کنند.

جلسات PCIT معمولاً در طول 8 تا 12 هفته برگزار می شود و شامل جلسات هفتگی با یک درمانگر است که والدین را در طول فرآیند درمان راهنمایی می‌کند. در طول هر جلسه، درمانگر تعامل والدین با فرزند خود را مشاهده می‌کند و بازخوردی را در مورد اینکه چگونه می‌توانند تعاملات خود را بهبود بخشند، ارائه می دهد. درمانگر همچنین راهنمایی‌هایی را در مورد نحوه استفاده از تکنیک‌های انضباطی موثر مانند زمان استراحت یا تقویت‌کننده‌های منطقی ارائه می‌دهد.

در پایان درمان، والدین باید مهارت‌های ارتباطی، توانایی‌های بهتر حل مسئله، افزایش اعتماد به نفس در مهارت‌های فرزندپروری و بهبود روابط با فرزندان خود را داشته باشند.

تحقیقات نشان داده است که PCIT در کاهش رفتارهای مخرب در کودکان و همچنین بهبود مهارت های فرزندپروری و عملکرد خانواده به طور کلی موثر بوده است. همچنین مشخص شده است که برای درمان انواع مسائل بهداشت روانی دوران کودکی مانند اختلالات اضطرابی، افسردگی، اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD)، اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)، اختلال طیف اوتیسم (ASD)، اختلال سلوک (CD) اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اختلالات سوء مصرف مواد، اختلالات خوردن و غیره موثر است.

به طور کلی، درمان تعاملی والد-کودک یک درمان مبتنی بر شواهد است که ثابت شده است در کمک به والدین در بهبود روابط با فرزندان خود و در عین حال مدیریت رفتارهای چالش برانگیز آن‌ها موثر بوده است. از این رویکرد می‌توان برای درمان انواع مسائل بهداشت روانی دوران کودکی و همچنین بهبود عملکرد کلی خانواده استفاده کرد.